Waar komen deze bekende spreekwoorden vandaan?

Er zijn van die dingen die je doet zonder erbij na te denken. Zo gebruiken we allemaal spreekwoorden en gezegden als we iets vertellen. Maar weet je waar ze vandaan komen? Lees verder, hier komen er een paar.

Wie het eerst komt, het eerst maalt

Betekenis: degene die het eerst arriveert, wordt als eerste geholpen

Dit spreekwoord gaat terug naar de tijd waarin koren nog werd gemalen op wind- en watermolens. Het was in diverse gewesten verplicht voor een molenaar, de bedienaar van de molen, om het koren dat het eerste werd aangeleverd ook het eerste te malen. Men kon dus geen vriendendiensten bewijzen aan anderen, die later kwamen om dat koren eerder of tussendoor te malen.

Het ijzer smeden als het heet is

Betekenis: direct aan de slag gaan als het nog kan

IJzer is in zijn normale vaste toestand zeer lastig te bewerken, omdat het hard en bijna niet buigzaam is. De soorten metalen die we tegenwoordig gebruiken zijn niet te vergelijken met het ijzer dat men in vroeger tijden gebruikten; onze metalen zijn vaak samengesteld uit een aantal verschillende soorten om een ideale legering te verkrijgen voor een bepaald doel. Koud ijzer proberen te bewerken was vroeger een garantie voor weinig succes en waarschijnlijk gebroken ijzer. IJzer wordt pas bewerkbaar als het tot zeer hoge temperaturen verhit wordt, zo rond de 1000 graden. Dit werd gedaan in een zeer heet vuur van hout en/of kolen. Zodra het ijzer uit het vuur werd gehaald, begon het al af te koelen en bestond het risico dat als er te lang gewacht werd, het ijzer weer onwerkbaar werd. Voor een smid was het dus essentieel om direct te gaan smeden als het ijzer heet was.

Door het oog van de naald kruipen

Betekenis: net op tijd gered zijn

Dit spreekwoord heeft een Bijbelse herkomst. In de Bijbel geeft Jezus op een bepaald moment aan dat het makkelijker is voor een kameel om door het oog van een naald te gaan, dan voor een rijke om in de hemel te komen. Gedacht wordt dat deze beeldspraak niet zozeer te maken heeft met naalden zoals wij die kennen, maar met de kleine poorten van het oude Jeruzalem. In deze stad had men ook zeer kleine poorten die het oog van de naald heetten. Omdat deze poortjes zo klein waren, konden mensen er wel doorheen, maar zou het voor een kameel alleen kruipend te doen zijn.

Deze poortjes hadden als doel om in geval van gevaar, wanneer de grote poorten gesloten werden, toch nog binnen de stad te kunnen komen. Het was als het ware een laatste redmiddel, waarbij men wel (indien men dus zwaar beladen was) veel spullen zou moeten achterlaten om door de poort te kunnen komen.

Door de mand vallen

Betekenis: de negatieve bedoelingen worden ontmaskerd

Verschillende bronnen geven een verschillende oorsprong. Zo zou het misschien kunnen dat het spreekwoord zijn herkomst vindt in de zestiende eeuw. Dames zouden die de mannen die bij hen langs kwamen met een mand uit het raam naar binnen helpen. Om op een subtiele wijze duidelijk te maken aan de man dat zijn bezoek niet op prijs werd gesteld, zou dan een mand met een zwakke bodem uit het raam gehangen worden, waardoor hij er doorheen viel bij het omhoog hijsen.

Op handen dragen

Betekenis: veel bewondering voor iemand hebben

Vroeger werden koningen, overwinnaars en bruidsparen letterlijk op handen gedragen. Bij wijze van verering of bewondering. Op een bepaalde manier doen we dat nu nog steeds; denk aan een artiest die van het podium springt om te ‘crowdsurfen’. Als je iemand op handen draagt heb je dus veel bewondering voor die persoon.

Je moet een gegeven paard niet in de bek kijken

Betekenis: je moet een geschenk niet te kritisch beoordelen.

Het spreekwoord komt van een oude methode om de kwaliteit van een paard te onderzoeken. In vroeger tijden was het zo dat als men een paard kocht, dit een grote aanschaf was waar je voorzichtig mee moest om gaan. Een van de punten die men gebruikte tijdens de inspectie van een paard, was het kijken in de bek van het dier. Hiermee was het idee dat de leeftijd van het paard geschat kon worden; een paard wordt immers niet oneindig oud. Aan de tanden van het paard (slijtage, aantal, etc) kon men zien hoe oud het paard ongeveer was. Handig dus als je een paard zou kopen. Niet zo netjes dus, als je een paard cadeau zou krijgen.

Een bord voor je kop hebben

Betekenis: iemand gaat zijn eigen gang zonder rekening te houden met anderen

Deze uitdrukking gaat terug tot in de zeventiende eeuw. Hoogstwaarschijnlijk verwijst het naar een koe. Wanneer deze niet op het land wilde blijven, kreeg deze van de boer een plank voor zijn kop. Op die manier kon de koe namelijk niet zien waar hij liep.

Een kat in de zak kopen

Betekenis: een miskoop doen

Een kat in de zak is een aankoop waar iemand niet tevreden over is. Als je vroeger een haas wilde kopen om een lekkere maaltijd te bereiden, moest je wel alert blijven. In plaats van een haas werd er door een handelaar nog wel eens een kat ingestopt, ongeveer hetzelfde gewicht. Als je de inhoud van de zak dan niet had gecontroleerd, kon het gebeuren dat je thuis de zak openmaakte en er een kat in aantrof.