Olifanten evolueren door stroperij

De natuur weet de mens nog steeds te verrassen door bijzondere ontwikkelingen. In Mozambique heerste in de periode 1975 tot 1992 een wrede en bloedige burgeroorlog. Niet alleen mensen waren hiervan het slachtoffer, maar ook onschuldige dieren. Er werd ongenadig op ze gejaagd voor vlees. De olifantenpopulatie leed er nog heftiger onder. Het ivoor van hun slagtanden werd door alle partijen in het conflict verkocht om wapens voor te kopen. Nu lijkt de olifant te evolueren om deze strijd te kunnen overleven.

Evoluerende olifanten

Een uitgebreide wetenschappelijke studie heeft inmiddels vastgesteld dat er in Mozambique een groot aantal olifanten is geboren zonder slagtanden. Dit zijn uitsluitend vrouwtjes, omdat het gen dat verantwoordelijk is voor de groei van de tanden op het X-chromosoom zit. Er zijn ook beduidend meer vrouwtjes geboren dan manlijke olifanten. Het niet hebben van slagtanden is een groot evolutionair voordeel in een wereld waar stroperij de gewoonste zaak van de wereld was.

RT Wist u dat er #jaarlijks 20.000 #olifanten worden #vermoord voor hun #slagtanden? Stop de #ivoorhandel! A.u.b. RT. pic.twitter.com/B1KeQ45OEB

— Faunawatch Nederland (@faunawatchnl) November 8, 2014

Survival of the fittest

Het is sinds de ontdekkingen van Darwin al een tijd duidelijk dat diersoorten kunnen evolueren al dat noodzakelijk is voor het voorbestaan. Dat gaat meestal op als een voedingsbron verdwijnt of de omstandigheden veranderen in het leefgebied. Maar zulke veranderingen duren vaak talrijke generaties en zijn beslist niet altijd succesvol. Een zo snelle verandering in een langlevende soort als de olifant is dan ook een volslagen verrassing voor de wetenschappers.

Tot dusverre was er bij slechts één soort een duidelijke verandering waargenomen op basis van het gedrag van de mens. Door de overbevissing op platvissen is deze soort ook geëvolueerd. De populatie van platvissen wordt vandaag de dag gedomineerd door kleinere vissen die sneller zijn en zich ook eerder voortplanten. Deze hebben meer kans om aan de netten te ontkomen en op deze manier heeft de soort een grotere kans op overleven, ondanks de mens.

Paar benauwde minuten… #safari #olifant #heftig pic.twitter.com/LKfhKucVDT

— Henk Meijer Mediator (@HenkMediator) July 7, 2020

Hoe ziet de toekomst voor de olifanten in Mozambique eruit?

Het is voor een vrouwtjesolifant in principe een nadeel om geen slagtanden te hebben. Deze worden namelijk gebruikt om eten te zoeken door te wroeten in de grond en door schors van de bomen te halen. Ook zijn de tanden verdedigingswapens in de strijd om territorium en grote katachtigen. Volgens het onderzoek kunnen de olifanten ook zonder deze tanden hun kostje wel vinden en zijn de grote roofdieren ook vrijwel volledig uitgeroeid.

Hoewel er beduidend minder mannetjes zijn geboren, zijn dat er getalsmatig genoeg om het voortbestaan van de soort te kunnen waarborgen. Er wordt nog steeds gestroopt in het gebied, maar de populatie wordt beduidend beter beschermd dan voorheen. De experts die volledig zijn verrast door de plotselinge aanpassing van de soort, verwachten dan ook dat de slagtanden terug zullen komen indien de aantallen olifanten niet langer afnemen. Indien de mens ze daartoe de kans geeft, zal dat over een jaar of 30 duidelijk worden in een nieuwe generatie.

Wat betekent deze ontwikkeling concreet?

Hoewel de ontwikkelingen de deskundigen hebben geschokt, is deze van weinig direct belang voor diersoorten die op het punt van uitsterven staan. Inmiddels is immers al bij veel soorten gebleken dat de mens verantwoordelijk kan zijn voor het verdwijnen van fauna en flora. In de meeste gevallen zorgt  het verdwijnen van leefruimte voor de extinctie. In veel biotopen is een uitgebalanceerd systeem nodig en als er een deel wegvalt, ontstaat er een domino effect. Het zou dan ook niet zinvol zijn om te vertrouwen op de kracht van de evolutie om de mensheid te beteugelen. De snelle verandering bij olifanten doet wel weer de vraag rijzen wat er zou gebeuren, indien de meest gevaarlijke soort op aarde zou evolueren. Heeft een sterkere, meer intelligente of efficiëntere mens ook mededogen met zijn zwakkere soortgenoten? De geschiedenis geeft weinig hoop op dit punt.