Wat mag een demissionair kabinet in Nederland?

Na een periode van 4 jaar regeren wordt een kabinet in Nederland automatisch demissionair. Ze zijn uitgeregeerd en het is tijd dat de kiezers een oordeel vellen over het gevoerde beleid middels verkiezingen voor de Tweede Kamer. Maar zover komt het maar zelden in ons land. Er is tot dusverre altijd een coalitie van meerdere partijen noodzakelijk geweest om voldoende steun te hebben voor besluiten van de regering. Hoe wordt een kabinet demissionair en wat mag een demissionair kabinet eigenlijk in Nederland?

Waarom valt een regering?

De meeste kabinetten ‘vallen’ omdat er onenigheid ontstaat tussen de partijen die de regering hebben gevormd. Bij Rutte IV is dat ook het geval geweest. Alle vier partijen besloten de samenwerking op te zeggen en daardoor was er geen andere keuze voor premier Rutte om het ontslag van de gehele regering aan te bieden. Bij vorige kabinetten kwam het ook voor dat een partij afstand nam van het beleid en dan kan een regering soms door met een minderheid in de Tweede Kamer.

Aan de andere kant kan de regering ook weg worden gestuurd door de Tweede Kamer. Als een meerderheid geen vertrouwen meer heeft in het kabinet laten ze dat weten door een motie van wantrouwen. In zo’n geval is er vaak onenigheid binnen de partijen die een regering steunen. Stel dat het kabinet een beslissing neemt die voor een deel van de leden van de coalitie niet te accepteren valt. Een stemming daarover kan dan verkeerd uitpakken.

Hoe wordt een kabinet demissionair?

Als duidelijk is dat de regering niet verder kan, gaat de premier naar de koning en biedt het ontslag van alle leden van het kabinet aan. De koning houdt dat ontslag voorlopig aan en verzoekt de regering alle lopende zaken te regelen totdat er een nieuwe regering is beëdigd. Het kabinet is vanaf dat moment demissionair. Dat kan een behoorlijke tijd blijven duren. Verkiezingen organiseren kost tijd en in het versplinterde politieke landschap in ons land is een nieuwe coalitie niet zomaar gevormd. Gelet op de wijze waarop Rutte IV aan haar einde is gekomen, zijn in eerste instantie alle bewindslieden deel blijven uitmaken van het demissionaire kabinet. Dat is soms anders indien een van de partijen afstand heeft genomen en de ministers en staatssecretarissen meteen vertrekken.

Bij Rutte IV deed zich bijna een zeldzaam verschijnsel voor. Ook demissionaire bewindslieden kunnen naar huis worden gestuurd. Er leek zich een meerderheid te hebben gevormd om Rutte uit de demissionaire regering te zetten. Dat hield verband met zijn mogelijk lijsttrekkerschap voor de nieuwe verkiezingen. Maar Rutte kondigde zijn vertrek uit de politiek aan en deze vernedering bleef hem bespaard.

Mag een #demissionair premier zomaar een deal sluiten namens Nederland (met (ex)collega’s van de #EU) met #Tunesie vwb #vluchtelingen ? #dtv

— innocent_wonderer 🧑🏼‍🌾🌾 (@innocentwonder2) July 17, 2023

Wat mag een demissionair kabinet?

Een demissionair kabinet mag zich nog buigen over lopende zaken. Wat zijn lopende zaken nu precies? De wereld staat niet stil, omdat een Nederlandse regering niet meer missionair is. Er moeten beslissingen worden genomen, en niet alleen over onbelangrijke zaken. Denk momenteel maar aan het conflict in Oekraïne. Maar het is gebruikelijk dat er geen controversiële zaken op de agenda komen. De leden van het parlement beslissen wat controversieel is, niet met meerderheid, want een minderheid van enige omvang is ook voldoende. Nieuw beleid over zaken waarvoor geen duidelijke meerderheid aanwezig is, komt niet meer aan de orde. Het wordt rustig in Den Haag.

Waartoe is een demissionair kabinet bevoegd?

Een demissionair kabinet is juridisch gezien volledig bevoegd: er kunnen wetsvoorstellen worden ingediend, besluiten genomen worden en demissionaire ministers mogen Nederland vertegenwoordigen in het buitenland. Zoals hierboven uitgelegd gaat het dan wel om zaken die niet controversieel zijn.

Wat heb je liever, #Rutte heel lang #demissionair of kans op Frans #Timmermans?

— Ono (@080808NL) July 20, 2023